استفاده از انواع لیفتراک، گرچه در ظاهر ساده به‌نظر می‌رسد، اما به دلیل قدرت بالا، شعاع دید محدود و احتمال خطرات جدی، نیازمند آموزش تخصصی و رعایت دقیق نکات ایمنی است. در ادامه، مراحل آموزش کار با لیفتراک و نکات مهم مربوطه را بررسی میکنیم:
آشنایی اولیه با لیفتراک
پس از خرید لیفتراک نیاز است با اصول استفاده صحیح از آن آشنا شوید. قبل از روشن کردن لیفتراک، اپراتور باید با موارد زیر آشنا باشد:
- نوع سوخت یا انرژی (دیزلی، گازسوز، برقی)
- ظرفیت لیفتراک (معمولاً بین ۱ تا ۱۰ تن)
- مرکز بار (Load Center)، که معمولاً ۵۰۰ میلی‌متر است
- محدوده دید در کابین
- سیستم‌های هیدرولیک، ترمز و فرمان
بررسی‌های قبل از شروع کار
قبل از هر شیفت کاری، اپراتور باید موارد زیر را بررسی کند:
- سطح روغن هیدرولیک، ترمز و موتور
- بررسی نشتی‌ها از اتصالات و شیلنگ‌ها
- عملکرد ترمزها و فرمان
- وضعیت لاستیک‌ها (باد یا ساییدگی)
- وضعیت دکل و زنجیر بالا برنده
- سالم بودن تجهیزات ایمنی: آینه، بوق، چراغ گردان، آژیر دنده عقب
- عملکرد صحیح فرمان ، پدال گاز و ترمز
- چک کردن عملکرد اهرم های حرکت دکل
اصول رانندگی با لیفتراک
برای کار با لیفتراک لازم است اصول زیر را رعایت کنید:
- شروع به حرکت: فقط پس از بستن کمربند و قرار گرفتن کامل در صندلی مجاز به حرکت هستید.
- بالا و پایین بردن بار : فقط در حالت ایستاده مجاز به بالا یا پایین بردن بار هستید ، اینکار بسیار هم برای سلامتی و ایمنی راننده و عوامل محیط خطرناک است و هم برای خود دستگاه زیرا عمر مدار هیدرولیک را کاهش داده و باعث خسارات جدی میشود
- زاویه شیب: در سربالایی بار باید به سمت بالا باشد، در سرازیری به سمت پایین باشد تا از واژگونی لیفتراک جلوگیری شود. بهتر است در سرازیری ها با دنده عقب حرکت کنید تا نقطه ثقل لیفتراک از هرم ثقل خارج نشود.
- حرکت با بار: همیشه با ارتفاع پایین (۲۰-۳۰ سانتی‌متر از سطح زمین) حرکت کنید که هم بار آسیب نبیند و هم حرکت راحت تری داشته باشید
- سرعت مجاز: نباید از سرعت ۱۰-۱۵ کیلومتر/ساعت تجاوز کنید
- گردش در مسیر: حتما در گردش ها یا دنده عقب حرکت کردن صدای بوق باید باشد که هشداری برای عوامل محیط باشد که حریم چرخش یا مسیر دنده عقب لیفتراک را فورا ترک کنند.
نکات ایمنی حیاتی
- هرگز با لیفتراک مسافر جابه‌جا نکنید
- بار بیش از ظرفیت را بلند نکنید؛ باعث واژگونی میشود
- در محل‌های باریک با دنده عقب حرکت کنید تا دید بهتر باشد
- از رمپ‌ها، با دقت بالا عبور کنید؛ رعایت زاویه ورود مهم است
- بر روی رمپ هرگز بار را بالا یا پایین نبرید
اقدامات در صورت بروز حادثه
حادثه، هیچ‌گاه خبر نمی کند . لیفتراک سواری تنها راندن یک ماشین نیست، بلکه تعامل با مسئولیت‌هایی‌ست که گاه، جان انسان‌ها را نشانه می‌رود.
و اما پس از آن…
حادثه، اگرچه ناگوار، فرصتی است برای آموختن. پس، بعد از هر رویداد، این پرسش‌ها را بی‌پرده از خود بپرسید :
- چه عاملی سبب‌ساز این حادثه شد؟
- کدام لحظه را نادیده گرفتم؟
- اگر زمان به عقب بازمی‌گشت، چه می‌کردم؟
- دفعه‌ی بعد، نشانه‌ی هشداردهنده چه خواهد بود؟
| گام | اقدام حرفه‌ای |
| توقف کامل | خاموش کردن لیفتراک، کشیدن ترمز دستی |
| بررسی جانی | بررسی آسیب‌های احتمالی به افراد پیش از دستگاه |
| اطلاع‌رسانی | گزارش بی‌درنگ به مسئول ایمنی یا سرپرست |
| عدم مداخله | عدم حرکت لیفتراک تا بررسی کامل توسط فنی |
| ثبت دقیق | نوشتن گزارش شفاف، بدون تحلیل شخصی یا پنهان‌کاری |
| یادگیری | تحلیل حادثه و استخراج درس برای آینده |
نخستین اصل: ایست، نه فرار
در لحظه‌ی بروز حادثه، نخستین واکنش غریزی انسان ممکن است ترک صحنه یا تلاش برای پنهان‌کردن خطا باشد. اما اینجا، جایی برای فرار نیست.
باید بایستی، لیفتراک را خاموش کرده، ترمز دستی را کشیده و از هرگونه حرکت اضافه جلوگیری کنید. در محیط شیب‌دار، پای خود را بر ترمز نگه‌دارید و اجازه ندهید ماشین، پیش از شما تصمیمی بگیرد.
دومین اصل: ارزیابی وضعیت انسانی، پیش از فنی
هیچ آسیبی، حتی اگر میلیون‌ها هزینه در پی داشته باشد، بر جان انسان ارجحیت ندارد. پس ابتدا به جستجوی نشانه‌های آسیب جسمی در اطراف خود بپرداز؛ صدای فریاد، افتادن کسی، یا هر چیزی که حاکی از صدمه به فردی باشد.
**در برخورد با مصدومان، دخالت نکنیم؛ امداد، مسئول آن است**
سومین اصل: گزارش‌دهی بی‌درنگ و بی‌پرده
پس از اطمینان از توقف و ایمن‌سازی، مسئول ایمنی یا سرپرست مستقیم را مطلع کنید.
حادثه را همان‌گونه که رخ داده گزارش کنید، بدون کم و زیاد، بدون ملاحظه یا مصلحت‌اندیشی.
هیچ خطایی، شرم‌آورتر از پنهان‌کاری نیست. در نهایت، صداقت بیش از همه در محیط‌های صنعتی ارزش دارد.
چهارمین اصل: تا بررسی کامل، هیچ اقدامی نکن
پس از حادثه، لیفتراک را به حال خود رها کنید . تلاش برای راه‌اندازی مجدد، اصلاح موقعیت یا بررسی شخصی، ممکن است آسیب را دوچندان کند. اجازه بدهید تیم فنی و ایمنی، ماشین و محیط را بررسی و ایمن‌سازی کنند؛
مخصوصاً دکل، زنجیر، شاخک، سیستم هیدرولیک، محور چرخ‌ها و وضعیت زمین باید بازبینی شوند.
پنجمین اصل: شهادت واقعی، نه روایت ساختگی
اگر تنها شاهد حادثه‌ای هستید ، آن‌چه دیده‌اید را با دقت، به‌دور از تحلیل‌های شخصی بازگو کنید . نام، زمان، محل، نوع بار، و نحوه‌ی وقوع باید با وضوح در گزارش ذکر شوند.
این نه‌تنها یک وظیفه حرفه‌ای، بلکه مسئولیتی انسانی است.
مهم‌ترین قسمت‌های مشخصات فنی لیفتراک
مشخصات فنی لیفتراک اطلاعات کلیدی را درباره قدرت، ظرفیت و طراحی لیفتراک فراهم میکند که در خرید، نگهداری یا کار با آن حیاتی است.
در ادامه، مهم‌ترین مشخصه‌ها را با توضیحات فنی کامل بررسی میکنیم:
ظرفیت لیفتراک (Capacity)
- واحد: کیلوگرم یا تن
- تعیین‌کننده حداکثر وزنی که لیفتراک میتواند حمل کند.
- توجه: این ظرفیت در فاصله مشخصی از مرکز بار (Load Center) اندازه‌گیری میشود. معمولاً ۵۰۰ میلی‌متر.
به اپراتور کمک میکند تا از بلند کردن بار بیش از حد مجاز که ممکنه باعث واژگونی لیفتراک یا آسیب به سیستم هیدرولیک بشود، جلوگیری کند.
مثلا اگر لیفتراک ۳ تن دارید ، نباید پالت ۳.۵ تنی سیمان را باهاش بلند کنی، چون احتمال داره جلو لیفتراک بلند شه و واژگون شه.
مرکز بار (Load Center Distance)
- فاصله از لبه داخلی شاخک تا مرکز جرم بار.
- تأثیر مستقیم بر تعادل و ایمنی لیفتراک دارد.
اگر مرکز بار از مقدار استاندارد دورتر شود، ظرفیت لیفتراک به شدت کاهش می‌یابد
ارتفاع بلند کردن (Lifting Height)
- واحد: میلی‌متر یا متر
- حداکثر ارتفاعی که دکل میتواند بار را بلند کند (معمولاً بین 4.5 تا ۶ متر)
- نوع دکل در اینجا نقش دارد: ساده، دو مرحله‌ای، سه‌مرحله‌ای (مناسب برای فضاهای بسته)
این مشخصه کمک میکند به انتخاب لیفتراک مناسب: باید بدانید بارها را قراراست تا چه ارتفاعی بلند کنید، مخصوصاً اگر با قفسه‌بندی بلند سروکار دارید . اگر ارتفاع قفسه‌ها داخل انبارشما ۴.۵ متراست، لیفتراکی که تا ۳ متر بالا میبرد برای شما مناسب نیست ؛ باید دکل سه‌مرحله‌ای با ارتفاع 4.5 متر بخرید
نوع موتور و سوخت
- دیزلی: قدرت زیاد، مناسب فضاهای باز، آلاینده
- گازسوز (LPG): قدرت متوسط، مناسب فضاهای نیمه‌بسته
- برقی (Battery 24V/48V/80V): بی‌صدا، بدون دود، مناسب فضاهای بسته
کمک به تطبیق لیفتراک با محیط کاری انتخاب موتور باید متناسب با فضای کاری باشد (مثلاً محیط بسته نیاز به لیفتراک بدون دود یا کم دود دارد).
مثلادر سالن تولید دارویی نمی‌تونی لیفتراک گازوییلی استفاده کنی چون آلودگی ایجاد می‌کنه؛ باید لیفتراک برقی بگیری.
ابعاد و شعاع چرخش
- برای کار در انبارهای محدود مهم است
- لیفتراک‌های برقی شعاع چرخش کمتری دارند
هرچقدر شعاع چرخش کمتر باشه، لیفتراک راحتتر داخل راهروها یا کنار قفسه‌ها می‌چرخد . در انبارهایی با راهرو ۲ متری، فقط لیفتراک با شعاع چرخش کم میتواند حرکت کند.
نوع لاستیک‌ها
بادی: نرم، مناسب زمین‌های ناهموار فضای باز
توپر: ضدپنچری، مستحکم فضاهای صنعتی داخلی
انتخاب صحیح لاستیک باعث میشود لیفتراک کمتر تکان بخورد ، نلغزد و آسیب نبینید
سیستم هیدرولیک و فرمان
- سیستم فرمان معمولاً هیدرواستاتیک است؛ با قدرت بالا و کنترل‌پذیری عالی
- تعداد کنترل‌ها (اهرم‌ها) نشان‌دهنده تعداد عملکردهاست (بالا/پایین، شیب، جابجایی افقی شاخک و…)
آشنایی با اهرم‌ها (بالا/پایین، شیب دکل، حرکت افقی شاخک) باعث میشود اپراتور سریع و ایمن کار کند. در بارگیری پالت‌ها ، اپراتور باید دقیق بداند کدوم اهرم برای شیب دادن دکل استفاده میشود ، و کدام اهرم برای بالا بردن است این اطلاعات جزو واجبات هر راننده لیفتراکی است.
چک کردن قبل از استارت (شروع درست، نیمی از ایمنی‌ست)
پیش از آن‌که موتور را روشن کنید، نگاه کنید. گوش کنید. حس کنید.
یک راننده حرفه‌ای، روزش را با «چک‌کردن» آغاز میکند؛ مثل پزشکی که پیش از عمل، ابزارش را وارسی میکند.
- فشار باد چرخ‌ها باید استاندارد باشد
- روغن هیدرولیک و ترمز باید در سطح باشد
- صدایی غیرعادی یا لرزشی غریب، نشانه است؛ نادیده نگیر
- آینه، فرمان، ترمز، شاخک‌ها: هر کدام باید پاسخگو و سالم باشند
((هر چیزی که امروز کوچک نمی‌نماید ، فردا ممکن است بزرگ‌ترین علت حادثه باشد))
شرایط بلند کردن بار
بار را نه بلند کن، بلکه “بفهم”. بار هر چه باشد اولین اصل این است که بفهمی چطور توزیع شده است. اگر بار متعادل نباشد، قوی‌ترین لیفتراک هم باشد، باز هم دچار لغزش خواهد شد.
- شاخک‌ها باید تا جای ممکن زیر بار فرو روند
- فاصله‌ی بین شاخک‌ها متناسب با عرض بار تنظیم شود
- دکل هنگام حرکت، باید کمی به عقب متمایل باشد
- با دکل بالا حرکت کردن ، نشانه‌ی بی‌تجربگی‌ست
((بار را باید چنان جابه‌جا کنی که گویی جان انسانی در آن نهفته است))
نکات مهم در حرکت
حرکت هنری‌ست از جنس صبر و احتیاط در رانندگی لیفتراک، تندی، نشانه‌ی مهارت نیست. حرفه‌ای کسی‌ست که می‌بیند، پیش‌بینی میکند و پرهیز میکند
- سرعت همیشه باید کمتر از ۱۰ کیلومتر باشد
- در پیچ‌ها، بار باید به سمت داخل متمایل باشد
- اگر مسیر لغزنده است، توقف کنید یا از مسیر جایگزین استفاده کنید
رمپ خیس یا زمین روغنی، با هیچ مهارتی رام نمی‌شود؛ فقط با احتیاط
با مردم مثل بار رفتار نکنید
هرچند ساده به نظر می‌رسد، اما بار و انسان دو چیزند. هرگز با لیفتراک، کسی را جابه‌جا نکنید حتی برای شوخی و خنده کسی که کنار لیفتراک ایستاده، در لحظه‌ای ممکن است زیر شاخک باشد. پس:
- منطقه‌ی کاری لیفتراک باید همیشه امن‌سازی شود
- هیچ‌کس نباید در محدوده‌ی باربرداری یا زیر دکل باشد
- لیفتراک وسیله‌ی ایاب‌وذهاب نیست
((خنده‌ای که با قانون شکسته شود، گاه به بهایی سنگین تمام میشود))
چک و بررسی روزانه
هر روز چک و بررسی نمایید این راه نجات لیفتراک از فرسودگی‌ست. ماشینی که روزانه چند تن بار جابه‌جا میکند، نیاز به توجه دارد. موتوری که خفه‌خفه روشن میشود، فریادی‌ست برای رسیدگی. نگهداری روزانه نه کار اضافه ، این وظیفه‌ی اصلی راننده است و شامل چک کردن موارد زیر است:
- فیلتر هوا، روغن موتور، روغن هیدرولیک: سه گنج پنهان لیفتراک
- زنجیرها، چرخ‌ها، دکل: ستون فقرات حرکت
- هر نشتی، هر بوی سوختگی، هر صدای اضافه باید پیگیری شود
